2023-cü ilin Fiziologiya və ya Tibb üzrə Nobel Mükafatı Katalin Karikó və Drew Weissman-a təqdim edildi. Onların tədqiqatları, pandemiya dövründə istifadə edilən mRNA əsaslı peyvəndlərin inkişafında həlledici rol oynayaraq dünya səhiyyəsində inqilabi yeniliyə səbəb oldu. Bu mükafat, tibbdə molekulyar biologiya və immunologiya sahələrində əhəmiyyətli kəşflərin mükafatlandırılması üçün xüsusi bir mərhələ hesab olunur.
Katalin Karikó və Drew Weissman-ın Tədqiqatları
Katalin Karikó və Drew Weissman, mRNA texnologiyasının orqanizmdə təhlükəsiz şəkildə immun cavab yaratmasını təmin edən kimyəvi dəyişikliklər üzərində işləyirdilər. Əvvəlki illərdə mRNA molekullarının təbii forması orqanizmin immun sistemi tərəfindən təcavüzkar bir maddə kimi qəbul olunurdu və bu da orqanizmdə güclü və təhlükəli iltihaba səbəb olurdu. Karikó və Weissman, mRNA molekulunu spesifik kimyəvi dəyişikliklərə məruz qoyaraq, onun immun sistem tərəfindən qəbul edilməsini təmin etdilər. Bu dəyişikliklər vasitəsilə mRNA peyvəndləri orqanizmdə təhlükəsiz şəkildə fəaliyyət göstərməyə və COVID-19 kimi viruslara qarşı immun cavab yaratmağa imkan verdi.
Bu yenilik, Pfizer-BioNTech və Moderna tərəfindən COVID-19-a qarşı hazırlanan mRNA peyvəndlərinin inkişafında mühüm rol oynadı. Bu peyvəndlər, genetik məlumatın birbaşa olaraq hüceyrələrə çatdırılması vasitəsilə hüceyrələrdə viral zülalların istehsalını stimullaşdırır. Bu zülallar, daha sonra orqanizmin immun sistemi tərəfindən tanınır və virusa qarşı spesifik bir müdafiə reaksiyası yaradır. Bu yanaşma əvvəllər peyvəndlərin hazırlanmasında geniş istifadə olunmamışdı və mRNA texnologiyasının kəşfi ilə yeni bir dövr başladı.
Nobel Mükafatının Tibb və Səhiyyə üçün Əhəmiyyəti
Bu kəşf tibbin inkişafı üçün geniş imkanlar açır. Təkcə infeksion xəstəliklərə qarşı mübarizə deyil, həm də xərçəng, nevroloji xəstəliklər və digər xroniki xəstəliklərin müalicəsində də mRNA texnologiyasının potensialı yüksəkdir. Gələcəkdə bu texnologiyanın yenilənmiş formaları müxtəlif xəstəliklərin qarşısını almaq və müalicə etmək üçün fərdi müalicələr təqdim edə bilər. Məsələn, bəzi tədqiqatçılar mRNA texnologiyasının hüceyrə regenerasiyasını sürətləndirə və zədələnmiş toxumaları bərpa edə biləcəyini irəli sürürlər ki, bu da nevroloji xəstəliklərin və xərçəngin müalicəsində yeni perspektivlər aça bilər.
Pandemiyadan Sonra mRNA Texnologiyasının Geniş Tətbiqi
COVID-19 pandemiyasının sonunda mRNA texnologiyasının potensialı digər xəstəliklər üçün də araşdırılır. Məsələn, qrip və digər respirator xəstəliklərə qarşı yeni nəsil peyvəndlər, həmçinin onkoloji xəstəliklərə qarşı immunoterapiya mRNA texnologiyasının istifadəsi ilə inkişaf etdirilə bilər. Gələcəkdə genetik xəstəliklər üçün də mRNA əsaslı müalicələrin hazırlanması nəzərdən keçirilir, bu isə genetika və biotibb sahələrində dərin dəyişikliklərə yol aça bilər.
Tibbdə Yeni Dövr: Təcrübi və Fərdi Müalicə Yanaşmaları
Karikó və Weissman-ın mRNA texnologiyası üzərindəki tədqiqatları yalnız epidemioloji təhlükələrə qarşı deyil, həm də insan sağlamlığının qorunması və bərpasında daha fərdi yanaşmalar üçün geniş perspektivlər vəd edir. Bu texnologiya sayəsində gələcəkdə xəstələrin genetik profilinə uyğun olaraq fərdi müalicə planları hazırlanması mümkün ola bilər. Genetik xəstəliklər, metabolik sindromlar və bəzi autoimmun xəstəliklərin qarşısını almaq və ya onları müalicə etmək üçün mRNA əsaslı texnologiyaların tətbiqi gündəmdədir.
Karikó və Weissman-ın kəşfləri tibbdə innovativ müalicə metodlarına yol açaraq elm dünyasında böyük rezonans yaratdı. Nobel Mükafatı ilə təltif olunan bu yenilik, həkimlər və tədqiqatçılar üçün yeni müalicə üsullarının axtarışına ilham verdi və xəstəliklərin müalicəsində yeni dövrün başlanğıcı kimi qəbul edilir.
