Sənaye inqilabları, dünya tarixində texnologiya, istehsal üsulları və cəmiyyətin strukturunda böyük dəyişikliklərə səbəb olmuş mərhələlərdir. İndiyə qədər dörd əsas sənaye inqilabı baş verib:
1-ci Sənaye İnqilabı (18-ci əsrin sonu – 19-cu əsrin əvvəli)
- Vaxt aralığı: 1760-1840
- Xüsusiyyətləri:
- Mexanizasiya dövrü. İnsan və heyvan əməyi yerini maşınlara verdi.
- Əsas texnologiyalar: buxar mühərrikləri, toxuculuq dəzgahları, kömürdən istifadə.
- İstehsalat sektoru: Tekstil və metal sənayesi inkişaf etdi.
- Nəticə: Avropa və Şimali Amerikada iqtisadi və sosial struktur dəyişdi, şəhərləşmə və fabrik sistemləri geniş yayıldı.
2-ci Sənaye İnqilabı (19-cu əsrin sonu – 20-ci əsrin əvvəli)
- Vaxt aralığı: 1870-1914
- Xüsusiyyətləri:
- Elektrik enerjisindən istifadə başladı.
- Əsas texnologiyalar: dəmir yolu, teleqraf, telefon, daxili yanma mühərriki.
- İstehsalat sektoru: kütləvi istehsalat, montaj xətləri və polad sənayesi inkişaf etdi.
- Nəticə: Sürətli iqtisadi inkişaf və ticarət qlobal səviyyədə genişləndi. Müasir infrastrukturun təməli qoyuldu.
3-cü Sənaye İnqilabı (20-ci əsrin ortaları – 21-ci əsrin əvvəli)
- Vaxt aralığı: 1960-cı illər – 1990-cı illər
- Xüsusiyyətləri:
- Elektronika və rəqəmsal texnologiyanın ortaya çıxışı.
- Əsas texnologiyalar: kompüterlər, inteqral sxemlər, internet.
- İstehsalat sektoru: avtomatlaşdırma və robot texnologiyalarının tətbiqi.
- Nəticə: İnformasiya texnologiyası sektorunun yüksəlişi və rəqəmsal iqtisadiyyatın yaranması.
4-cü Sənaye İnqilabı (İndiki dövr)
- Vaxt aralığı: 2010-cu ildən bəri
- Xüsusiyyətləri:
- Fiziki, rəqəmsal və bioloji sistemlərin inteqrasiyası.
- Əsas texnologiyalar: süni intellekt, IoT (Nəsnələrin İnterneti), böyük məlumatlar (Big Data), 3D çap, genetik mühəndislik.
- İstehsalat sektoru: tamamilə ağıllı fabriklər (Smart Factories), avtomatik qərarvermə prosesləri.
- Nəticə: Cəmiyyətin həyat tərzi, iş dünyası və iqtisadiyyat köklü şəkildə dəyişməkdədir.
Bu inqilablar istehsalatın, texnologiyanın və insan həyatının bütün aspektlərini əhatə edən tarixi mərhələlər olmuşdur. Hər biri öz dövründə yeni texnologiyaların ortaya çıxması və tətbiqi ilə fərqlənmişdir.
Hazırda “5-ci Sənaye İnqilabı” hələ tam şəkildə təsdiqlənmiş və ümumi qəbul edilmiş bir mərhələ kimi tanınmasa da, bu konsepsiya üzərində fikirlər mövcuddur. 5-ci Sənaye İnqilabı texnologiyanın insanlarla daha sıx əməkdaşlıq etdiyi, həm də texnologiyaların daha humanist məqsədlər üçün istifadə edildiyi bir dövr kimi nəzərdə tutulur.
5-ci Sənaye İnqilabının Gözlənilən Xüsusiyyətləri
- İnsan-Maşın Əməkdaşlığı: Avtomatlaşdırma və süni intellektin inkişafı ilə insanlar və maşınlar arasında harmoniya daha da güclənəcək. İnsanların yaradıcılığı ilə maşınların sürəti və səmərəliliyi birləşdiriləcək.
- Fokus: Texnologiyanın yalnız məhsuldarlıq üçün deyil, həm də sosial və ekoloji problemlərin həllinə yönəldilməsi.
- Əsas Texnologiyalar:
- Süni intellektin daha dərin inteqrasiyası.
- Biotexnologiya və nanomühəndislik.
- Etik texnologiya: texnologiyanın humanist və əxlaqi aspektləri.
- “Human-Centric” (insan mərkəzli) dizayn.
- Əsas Məqsədlər:
- Ekoloji davamlılıq.
- Sosial bərabərlik və rifahın artırılması.
- İnsanların texnologiya ilə əlaqəsinin mənəvi və psixoloji aspektlərinin yaxşılaşdırılması.
Nəticə
5-ci Sənaye İnqilabı texnologiyanın insanların rifahını artırmaq üçün daha çox etik və humanitar məqsədlərlə istifadə edildiyi bir dövr olacaq. Bu, texnologiyanın yalnız iqtisadi inkişafı deyil, həm də cəmiyyətin və planetin uzunmüddətli maraqlarını qorumağa yönəldiləcəyini ifadə edir.
Hazırda bu konsepsiya tədqiqat və müzakirə mərhələsindədir. Onun real həyata tətbiqi yaxın gələcəkdə baş verə bilər.
