Butan — Asiyanın cənubunda, Himalay dağları arasında yerləşən kiçik və dağlıq bir ölkədir. Ərazisi cəmi 38,394 kvadrat kilometrdir və Butan, Şri Lanka, Nepal, Hindistan və Çin ilə sərhəddədir. Bu kiçik ölkə, özünün unikallığı, çoxsaylı mədəniyyətləri və təbii gözəllikləri ilə tanınır. Butan, “Təbiətin Krallığı” olaraq da adlandırılır və yüksək dağlar, dərələr, meşələr və çaylarla zəngindir. Ölkənin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də onun inkişaf modelidir ki, bu da “Xoşbəxtlik Milli Məqsəd” adlanır və dünyanın ən fərqli və unikal iqtisadiyyatlarından biridir.
Coğrafiya və İqlim
Butan, Cənubi Asiyanın mərkəzində, Himalaya dağlarının cənub ətəyində yerləşir. Ərazisi çox dağlıdır və ölkənin çox hissəsi yüksək dağlarla əhatə olunub. Ən yüksək nöqtəsi Gangkhar Puensum dağının zirvəsidir (7,570 metr), bu da dünyanın ən yüksək dağlarından biridir ki, hələ də fəth edilməyib. Butanın ərazisi boyunca müxtəlif dağ silsilələri, dərələr, vadilər və çaylar mövcuddur. Ən tanınmış çaylarından biri Puna Tsang Chu çayıdır.
İqlim Butanda çox müxtəlifdir. Şimalda dağlıq ərazilərdə soyuq və quru, cənubda isə tropik və rütubətli iqlim şəraiti hakimdir. Ölkənin qərb hissəsində qışlar çox sərt keçir, yayda isə sərin və təmiz havası ilə məşhurdur. Cənub bölgəsində isə daha isti və rütubətli bir iqlim mövcuddur.
Tarix
Butan, tarixən öz müstəqilliyini qorumağa çalışan və xarici təsirlərdən mümkün qədər uzaq qalmağa çalışan bir ölkədir. Butan, ilk dəfə 8-ci əsrdə tanınmağa başladı və ölkənin ən qədim dövrlərindən bəri buddizm dominant dini olmuşdur. Guru Rinpoche (Padmasambhava) kimi əfsanəvi şəxsiyyətlərin təsiri ilə Butanda Buddizm geniş yayıldı və bu, ölkənin mədəniyyətinin və gündəlik həyatının əsası oldu.
Butanın siyasi tarixi, həmçinin dinin və mədəniyyətin birləşməsi ilə əlaqəlidir. Zhabdrung Ngawang Namgyal, 17-ci əsrdə Butanın vahid dövlət olaraq birləşməsində və ölkənin müstəqilliyini qorumaqda mühüm rol oynamışdır. O, həmçinin Butanın ən əhəmiyyətli dini liderlərindən biri olmuşdur. Butan, uzun müddət Hindistan və Çin arasında neytral bir mövqe tutmağa çalışmışdır və ölkənin xarici siyasəti çox ehtiyatlı və diplomatik olmuşdur.
Britaniya imperiyası dövründə Butan öz müstəqilliyini qorudu, amma Hindistan ilə yaxın əlaqələr saxladı. 1950-ci illərdə Butan, Hindistan ilə xüsusi bir müqavilə imzalayaraq ölkənin xarici işlərində Hindistanın dəstəyinə əsaslandı. Lakin Butan, öz suverenliyini qorumaq üçün daima müstəqil və özgür siyasət yürütməyi hədəfləmişdir.
Siyasi Struktur və İdarəetmə
Butan, konstitusiya monarxiyası ilə idarə olunur. Ölkənin ən yüksək rəhbəri Butan Kralıdır. Kral, həm siyasi, həm də dini liderdir və ölkənin sosial və iqtisadi inkişafına rəhbərlik edir. Butan, 2008-ci ildə konstitusiya dəyişiklikləri ilə monarxiyanı daha demokratik bir sistemə çevirdi. Bu islahatlarla yanaşı, parlament seçkiləri keçirilməyə başladı və kralın səlahiyyətləri daha çox simvolik və müvafiq oldu.
Butan parlamenti iki palatadan ibarətdir: Tshogdu (Aşağı Palata) və Tshogdey (Yuxarı Palata). Ölkədə siyasi partiyalar mövcud olsa da, bu partiyalar əksər hallarda digər ölkələrdə olduğu kimi güclü siyasi mübarizələr aparmır. Əksinə, Butanda siyasi qarşıdurma və mübahisələr çox zəifdir. İqtisadi inkişaf, sosial ədalət və mədəniyyətin qorunması Butanın siyasi fəaliyyətində əsas prioritetlərdir.
İqtisadiyyat
Butanın iqtisadiyyatı, ölkənin fiziki və təbii sərvətlərinə əsaslanır. Bununla yanaşı, ölkə “Xoşbəxtlik Milli Məqsədini” (Gross National Happiness – GNH) əhəmiyyətli bir inkişaf ölçüsü olaraq qəbul edir. Bu yanaşma, iqtisadiyyatın inkişafını yalnız maliyyə və maddi göstəricilərlə deyil, həm də sosial ədalət, ətraf mühitin qorunması və xalqın xoşbəxtliyi ilə qiymətləndirir.
Butan iqtisadiyyatında əsas sahələr kənd təsərrüfatı, hidroenergetika və turizmdir. Kənd təsərrüfatı ölkənin əsas gəlir mənbələrindən biridir və orada yaşayan əhalinin əksəriyyəti bu sahə ilə məşğul olur. Tütün, çay, qarğıdalı və rezin kimi məhsullar istehsal olunur.
Butan, hidroenergetika sahəsində dünya miqyasında tanınır. Butan çayları və dağları üzərində böyük su elektrik stansiyaları inşa edilib. Ölkə, əldə etdiyi enerjinin əksəriyyətini Hindistana ixrac edir və bu, ölkənin əsas iqtisadi gəlir mənbələrindən biridir.
Turizm sahəsi də Butanda inkişaf edir, lakin ölkə turizmi ciddi şəkildə tənzimləyir və turizmi, təbiət və mədəniyyətin qorunmasını təmin etmək məqsədilə idarə edir. Butanda turistlərə müəyyən məhdudiyyətlər qoyulmuşdur və yalnız müəyyən miqdarda turist qəbul edilir. Butan, dünya miqyasında ən az ziyarət olunan ölkələrdən biri olsa da, bu, ölkənin təbii gözəlliklərini və mədəniyyətini qorumağa kömək edir.
Mədəniyyət və Sosial Həyat
Butan, zəngin bir mədəniyyətə malikdir və bu mədəniyyətin mərkəzində Buddizm dayanır. Butan mədəniyyəti çoxsaylı festivallar, musiqi, rəqs və sənət əsərləri ilə zəngindir. Ölkənin ən məşhur mədəni hadisələrindən biri, Paro Tshechu adlı dini festivaldır. Bu festivalda insanlar yerli rəqslər və dini mərasimlər ilə iştirak edirlər.
Butanın ən tanınan mədəni abidələrindən biri Taktsang (Tigər Yuvası) monastırıdır. Bu monastır, yüksək bir dağın ətəyində yerləşir və Butan üçün həm dini, həm də mədəni baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir.
Butan, həmçinin çox gözəl təbii mənzərələr və təbii parklar ilə məşhurdur. Ölkə, Fauna və Florasını qorumağa çox diqqət yetirir və bu məqsədlə çox sayda milli park və qorunan ərazilər yaradılıb.
Sonuç
Butan, dünyanın ən unikal ölkələrindən biridir. Onun təbii gözəllikləri, zəngin mədəniyyəti və fərqli inkişaf modeli ilə tanınır. Həmçinin, Xoşbəxtlik Milli Məqsədi ilə yanaşı, Butan həm də çox sayda mədəni və ekoloji qoruma təşəbbüsləri ilə diqqət çəkir. Bu kiçik ölkə, hər sahədə inkişaf etməyə çalışır, lakin ən önəmlisi, ölkə öz mədəniyyətini, dəyərlərini və təbii mühitini qorumağa davam edir.
