Konfutsi fəlsəfəsi (Konfutsiçilik) qədim Çin filosofu Konfutsi tərəfindən qurulmuş bir düşüncə sistemidir və əxlaq, siyasət, cəmiyyət və ailə prinsiplərinə dayanır. Bu fəlsəfə insanları mənəvi cəhətdən yüksəltmək və cəmiyyətin harmoniyasını təmin etmək üçün etik, sosial və fərdi məsuliyyətləri vurğulayır. Konfutsiçilik Şərq mədəniyyətində, xüsusən Çin, Koreya, Yaponiya və Vyetnam kimi ölkələrdə böyük təsirə malik olmuşdur. Konfutsi öz prinsiplərini “Analektlər” adlı kitabında ortaya qoymuşdur. Bu kitab onun tələbələrinin fəlsəfi dialoqlarını və sözlərini ehtiva edir.
Əsas prinsiplər
- Jen (仁) – İnsanlıq və Mərhəmət:
Jen prinsipi Konfutsi fəlsəfəsinin mərkəzində dayanır. Bu, başqalarına mərhəmət göstərmək, onlara yaxşılıq etmək və əxlaqi dəyərlərlə davranmaq deməkdir. Jen, insanın daxili yaxşılığını və başqalarına qarşı sevgi və hörmətini ifadə edir.
Konfutsi bu anlayışı, hər kəsin qarşısındakı insana hörmət etməsi və onu özündən aşağı və ya yuxarı görməməsi kimi təsvir edir.
- Li (礼) – Ədəb, Adət-ənənə və Rituallar:
Li insanların bir-birinə qarşı davranışlarını və cəmiyyətdə sülhün qorunması üçün nizamı əhatə edir. Bu, fərdin sosial həyatında əxlaqi və etik davranışları əks etdirir.
Li həm də ailə üzvləri, dostlar və cəmiyyət üzvləri arasındakı münasibətlərdə hörmət və ehtiram qaydalarını ehtiva edir.
- Yi (义) – Doğruluq və Ədalət:
Yi insanın doğru və yanlış arasında seçim edərkən əxlaqi dəyərlərə əsaslanmasını nəzərdə tutur. Konfutsiçilikdə maddi fayda əldə etmək üçün əxlaqın pozulması rədd edilir.
Bu prinsip, insanın daxili doğruluğunu qorumağı və ədalətli qərarlar qəbul etməyi təbliğ edir.
- Zhi (智) – Hikmət və Bilik:
Konfutsi hikmətə çox əhəmiyyət verirdi və hesab edirdi ki, insanlar həyatın çətinlikləri və suallarına hikmətlə yanaşmalıdırlar.
Bilik və anlayış vasitəsilə insanın əxlaqını inkişaf etdirməsi və cəmiyyətə faydalı olması bu prinsipin əsasını təşkil edir.
- Xiao (孝) – Ailə Bağlılığı və Böyüklərə Hörmət:
Xiao prinsipi, Konfutsi fəlsəfəsində ailənin əhəmiyyətini vurğulayır. Bu prinsip uşaqların valideynlərinə hörmət göstərməsini və onlara xidmət etməsini tələb edir.
Konfutsi ailəni cəmiyyətin əsası kimi görürdü və güclü ailə münasibətlərinin harmonik bir cəmiyyətin təməlini qoyduğunu düşünürdü.
Konfutsiçilikdə Dövlət və Cəmiyyət
Konfutsi fəlsəfəsi cəmiyyətin və dövlətin necə idarə edilməli olduğunu da ehtiva edir. Konfutsi əmin idi ki, dövlətin rifahı əxlaqlı və düzgün bir liderə bağlıdır. O, liderlərin əxlaqlı və müdrik olmasını və xalqına örnək olmasını vacib sayırdı. Bu fəlsəfəyə görə, hökmdar xalqı qorumaq və onların ehtiyaclarını ödəmək üçün xidmət etməlidir. Ədalətli və mərhəmətli liderin idarə etdiyi cəmiyyət həm sülhə, həm də tərəqqiyə nail olacaqdır.
Konfutsiçilik həmçinin meritokratiya prinsipini dəstəkləyir; yəni insanların statusları qabiliyyətləri və əxlaqi keyfiyyətləri əsasında müəyyən olunmalıdır. Konfutsi, dövlət idarəçilərinin təcrübəli, savadlı və əxlaqlı olmasını vacib hesab edirdi. Dövlət rəhbərlərinin şəxsən nümunə göstərməsi və xalqa yaxşı örnək olması təbliğ olunurdu.
Konfutsi Fəlsəfəsinin Tətbiqi və Təsirləri
Konfutsi fəlsəfəsi əsrlər boyu Çin mədəniyyətinə və Şərq düşüncəsinə güclü təsir göstərmişdir. Çində Konfutsiçilik əsasında müxtəlif dövrlərdə qanunlar və dövlət idarəetmə prinsipləri formalaşdırılmışdır. Konfutsiçilikdən təsirlənən fərdi və sosial məsuliyyət prinsipləri ailə strukturlarında, məktəblərdə və iş yerlərində, həmçinin cəmiyyətin müxtəlif sahələrində müşahidə olunur.
Konfutsi Fəlsəfəsinin Günümüzdəki Əhəmiyyəti
Hazırda Konfutsi fəlsəfəsi müasir cəmiyyətdə harmoniya, qarşılıqlı hörmət və cəmiyyətdə etik davranışların təşviqi kimi mövzular üçün aktualdır. Bu fəlsəfə müasir liderlərin məsuliyyət anlayışını gücləndirir və insanların sülh, ədalət və harmoniya prinsiplərini cəmiyyətin inkişafı üçün dəyərli hesab edir.
Konfutsiçilik, bu gün də müxtəlif Şərq ölkələrində dövlət siyasətlərinə, təhsil sistemlərinə və ailə strukturlarına təsir göstərməkdədir.
